زمان تقریبی مطالعه: 48 دقیقه
 

جانشینان پیامبر در مدینه




رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در جنگ‌هایی که خود در آن شرکت می‌فرمودند، اشخاصی را در مدینه، به جانشینی خود بر می‌گزیدند.

فهرست مندرجات

۱ - غزوات پیامبر
       ۱.۱ - وَّدان
       ۱.۲ - بُواط
       ۱.۳ - ذی‌العشیره
       ۱.۴ - بدر اولی
       ۱.۵ - بدر الکبری
       ۱.۶ - بنی‌سلیم
       ۱.۷ - سویق
       ۱.۸ - غطفان
       ۱.۹ - بحران
       ۱.۱۰ - بنی‌قینقاع
       ۱.۱۱ - احد
       ۱.۱۲ - حمراء الاسد
       ۱.۱۳ - بنی‌نضیر
       ۱.۱۴ - ذات الرِّقاع
       ۱.۱۵ - بدر الوعد
       ۱.۱۶ - دومة الجندل
       ۱.۱۷ - غزوه بنی‌قریظه
       ۱.۱۸ - بنی‌لحیان
       ۱.۱۹ - ذوقَرَد
       ۱.۲۰ - بنی‌مُصطَلَق
       ۱.۲۱ - حدیبیه
       ۱.۲۲ - خیبر
       ۱.۲۳ - فتح مکّه
       ۱.۲۴ - حنین
       ۱.۲۵ - طائف
       ۱.۲۶ - تبوک
       ۱.۲۷ - حجةالوداع
۲ - پانویس
۳ - منبع

۱ - غزوات پیامبر


غزوات رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به ترتیب عبارتند از:

۱.۱ - وَّدان


یکسال بعد از ورود حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مدینه،
[۱] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۱.    
[۲] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۴.    
در صفر سال دوم هجرت، رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نخستین بار، با گروهی از مسلمانان ، برای جنگ از مدینه خارج شدند؛
[۳] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۴.    
[۴] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۹.    
در این سفر که تنها مهاجران در آن حضور داشتند؛
[۵] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۹.    
رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سعد بن عباده را برای رسیدگی به امور مردم به جای خویش، در شهر مدینه، منصوب فرمودند
[۶] ‌ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیرو الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳، ج۲، ص۴۵.    
[۷] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۵۹۱.
[۸] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۹.
و خود با همراهان، در تعقیب کاروان قریش و جنگ با بنی‌ضمره بن بکر، تا جایی موسوم به «ودّان» پیش رفتند.
[۹] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۰.    

حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد از پنجاه شب غیبت از مدینه،
[۱۰] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۲.    
بدون اینکه جنگی روی دهد، در اوایل ربیع‌الاول ، به مدینه بازگشتند.
[۱۱] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۰.    
[۱۲] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۴.    


۱.۲ - بُواط


در ربیع‌الاول سال دوم هجری،
[۱۳] ‌طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۴.    
[۱۴] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۲.    
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به قصد حمله به کاروانی از قریش تا منطقه «بواط» در ناحیه رضوی پیش رفتند؛ اما چون با دشمنی برخورد نکردند،
[۱۵] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۵۹۸.
[۱۶] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۱.    
به مدینه برگشتند. حضرت پانزده روز از مدینه غیبت داشتند
[۱۷] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۲.    
و در این مدت سائب بن عثمان بن مظعون
[۱۸] اندلسی، ابن حزم، جوامع السیره النبویه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ص۷۷.    
[۱۹] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۵۹۸.
یا سعد بن معاذ
[۲۰] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۷.    
[۲۱] ‌ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۲، ص۲۶۲.
[۲۲] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۵.    
[۲۳] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۳، ص۱۶۸.
را جانشین خود در مدینه قرار دادند.
سائب بن عثمان بن مظعون از اولین مسلمان و از اولین مهاجران به حبشه بود و از افاضل اصحاب رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به شمار می‌آمد
[۲۴] ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۲، ص۵۷۵.    
[۲۵] ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ص۱۶۱.    
و صاحب رای بود.
[۲۶] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۳، ص۶۸.


۱.۳ - ذی‌العشیره


در جمادی‌الاولی سال دوم هجری، حضرت در تعقیب کاروانی تجاری از قریش تا «عشیره» واقع در منطقه «بطن ینبع» پیش رفتند؛
[۲۷] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۵۹۹.
[۲۸] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۱.    
اما در این غزوه نیز بدون اینکه جنگی در گیرد، به مدینه برگشتند.
[۲۹] ‌ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۳.    
در این غزوه نیز اباسلمه جانشین حضرت در مدینه بود.
[۳۰] ‌ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۱، ص۲۶۳.    
[۳۱] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۳، ص۲۴۶.    
[۳۲] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۵۹۸.
[۳۳] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۷.    

عبدالله بن عبدالاسد بن هلال مکنی معروف به ابوسلمه پسر عمه و برادر رضاعی رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
[۳۴] ‌ ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، اسدالغابه، بیروت- دارالفکر، ۱۹۸۹، ج۳، ص۱۹۰.    
از اولین مسلمانان و مهاجران به حبشه و مدینه بود.
[۳۵] ‌ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۱۳۲.    
[۳۶] ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۹۳۹-۹۴۰.    
او در احد بر اثر اصابت تیری زخمی و بعد مدتی به شهادت رسید.
[۳۷] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۶، ص۲۸


۱.۴ - بدر اولی


ده روز از غزوه ذی‌العشیره نگذشته بود که به حضرت خبر رسید کرز بن جابر فهری گله مدینه را غارت کرد.
[۳۸] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۶۰۱.
حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به تعقیب او پرداخته تا «وادی سفوان» در ناحیه بدر، پیش رفتند؛ اما به وی دست نیافتند و به مدینه برگشتند.
[۳۹] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۳.    
[۴۰] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۵.    
جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این زمان در مدینه، زید بن حارثه بود.
[۴۱] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۷.    
[۴۲] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۶۰۱.
[۴۳] حلبی شافعی، ابوالفرج، سیره حلبیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۲۷، ج۲، ص۱۷۷.    


۱.۵ - بدر الکبری


در رمضان سال دوم هجری، حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
[۴۴] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۲۴۰.
برای حمله به کاروانی از قریش، به همراهی سپاهی سیصد و سیزده نفره عازم جنگ شد. سرانجام در منطقه «بدر» با قریش درگیر شده و با پیروزی رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و مسلمانان، جنگ خاتمه یافت. حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قبل از عزیمت به این سفر جنگی، عبدالله بن ام‌مکتوم معیصیّ را جانشین خود در مدینه قرار دادند.
[۴۵] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۲۰.    
[۴۶] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۶۱۲.
[۴۷] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۲، ص۲۸۹.
[۴۸] ابن خیاط، ابو عمرو بن ابی هبیره، تاریخ خلیفه، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵، ص۴۸.
[۴۹] ‌ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیرو الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳، ج۲، ص۵۱.    

در اسم ابن ام‌مکتوم اختلاف است، عده‌ای گفته‌اند عبدالله و عده‌ای بیشتر گفته‌اند عمرو. او فرزند قیس بن زائده بن الاصم بن رواحه بوده،
[۵۰] دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۲۹۰.    
[۵۱] ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۲۶۳.
[۵۲] ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، اسدالغابه، بیروت- دارالفکر، ۱۹۸۹، ج۲، ص۷۲۰.    
[۵۳] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۴، ص۱۵۴.    
[۵۴] ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ص۱۷۱.
مادرش نیز ام‌مکتوم عاتکه بنت عبدالله بن عنکثه نام داشت.
[۵۵] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۴، ص۱۵۵.    
[۵۶] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۱۰، ص۱۳۳.    
[۵۷] ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۹۹۷.    
[۵۸] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدر آباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیه، چاپ اول، ۱۹۶۲، ج۱، ص۳۱۵.    
[۵۹] ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ص۱۷۱.    
او پسر دایی حضرت خدیجه (سلام‌الله‌علیها)
[۶۰] ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ص۱۷۱.    
[۶۱] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۴۹۵.    
[۶۲] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۱۰، ص۱۳۳.    
و از اولین کسانی بود که به حضرت ایمان آورد
[۶۳] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۴، ص۱۵۵.    
[۶۴] ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۹۹۷.    
و از اولین مهاجران به مدینه به شمار می‌آید.
[۶۵] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۴۹۵.    
وی کم بینا بود
[۶۶] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۴، ص۱۵۵.    
و ابن حبیب بغدادی او را از نابینایان قریش بر شمرده است.
[۶۷] ابن حبیب بغدادی، المنمق فی اخبارقریش، تحقیق خورشید احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، چاپ اول، ۱۹۸۵، ص۴۰۴.    
در مدینه به همراه بلال ، مؤذن رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود
[۶۸] ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ج۱، ص۳۱۵.
[۶۹] ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۹۹۸.    
[۷۰] ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ص۱۷۱.    
و در بیشتر غزوات (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جانشین حضرت در مدینه بود.
[۷۱] ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ج۱، ص۳۱۵.
[۷۲] ابن قتیبه، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، قاهره، الهیئة المصریة العامة کتاب، چاپ دوم، ۱۹۹۲، ص۲۹۰.    


۱.۶ - بنی‌سلیم


در شوال سال دوم هجری،
[۷۳] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۶۳.    
هنوز هفت روز از وقوع جنگ بدر نگذشته بود که به حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خبر رسید که بنی‌سلیم و غطفان بر ضد مسلمانان فراهم آمدند. از این رو حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با سپاهی عازم ناحیه «کُدر» سرزمین بنی‌سلیم و غطفان شدند؛ اما بدون اینکه جنگی واقع شود،
[۷۴] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۲.    
حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد پانزده شب به مدینه برگشتند.
[۷۵] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۲.    

در این جنگ سباع بن عُرفُطَه غفاری
[۷۶] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۳، ص۳۴۴.    
و به نقلی عبدالله بن ام‌مکتوم
[۷۷] ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیرو الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳، ج۲، ص۷۰.    
[۷۸] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ۱۸۴.    
[۷۹] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار وریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۱۱.    
[۸۰] مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۱۰.    
جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه بودند. گفته شده در این جنگ عبدالله بن ام‌مکتوم در مدینه مردم را جمع می‌کرد و در حالی که منبر رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در سمت چپ او قرار داشت، برای آنها خطبه می‌خواند.
[۸۱] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۴.    

سباع بن عرفطه غفاری نیز که از او بعنوان جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه نام برده شد، از بزرگان صحابه و از حفاظ آنها به شمار می‌رفت
[۸۲] ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ج۵، ص۴۰۴.
و به او کنانی نیز گفته می‌شده است.
[۸۳] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۳، ص۲۴.    


۱.۷ - سویق


در ذی‌حجه سال دوم هجری، حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جهت نبرد با قریش تا سرزمین «قرقرة الکُدر» پیش رفتند؛ اما بدون دست‌یابی به دشمنان به مدینه برگشتند.
[۸۴] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۴۵.
[۸۵] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۱.    
در پنج روز غیبت حضرت، در مدینه
[۸۶] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۱.    
ابولبابه بشیر بن عبدالمنذر جانشین حضرت در امور مدینه بود.
[۸۷] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ج۲، ص۴۵.
[۸۸] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۳، ص۳۴۴.    
[۸۹] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۲.    
[۹۰] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۸، ص۳۴۹.    
[۹۱] ‌ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۱، ص۳۴۹.

نام او را عده‌ای بشیر
[۹۲] ‌ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ص۳۳۴.
[۹۳] ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، اسدالغابه، بیروت- دارالفکر، ۱۹۸۹، ص۱۷.
[۹۴] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۳، ص۲۴.
و عده‌ای رفاعه گفته‌اند؛
[۹۵] ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۱، ص۱۷۳.    
اما بیشتر به او بشیر اطلاق شده است. او اوسی بوده
[۹۶] ‌ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، اسدالغابه، بیروت- دارالفکر، ۱۹۸۹، ص۲۳۳.
و در زمان حضرت علی (علیه‌السّلام) درگذشته است.
[۹۷] ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۴، ص۱۷۴۰.    


۱.۸ - غطفان


محرم سال سوم هجری در پی با خبر شدن حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از کارشکنی قبایل ثعلبه و محارب و قصد حمله آنها به مدینه، حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به ذی‌امّر لشکر کشید؛ اما جنگی واقع نشد
[۹۸] ‌ابن اسحاق، محمد، السیرة النبویه، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰، ص۳۱۲.    
[۹۹] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۹۴.    
و حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد از یازده روز،
[۱۰۰] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۹۴.
[۱۰۱] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۶۸.    
به مدینه برگشتند. در این مدت عثمان بن عفان جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه بود.
[۱۰۲] ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیرو الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳، ج۲، ص۱۴۳.    
[۱۰۳] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۴۶.
[۱۰۴] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۶۹.    
[۱۰۵] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۹۶.    

کنیه او اباعبدالله بود؛ اما بیشتر با کنیه دیگرش که اباعمرو بود، مشهور است؛
[۱۰۶] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۳۷۷.    
[۱۰۷] ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۱۰۳۷.    
به همراه طلحه و زبیر و عبدالرحمن بن عوف ، توسط ابوبکر مسلمان شدند
[۱۰۸] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۳۷۷.    
و به حبشه هجرت کرد.
[۱۰۹] ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۱۰۳۸.    
[۱۱۰] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۳۷۸.    
او همسر دختران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، رقیه و ام‌کلثوم است.
[۱۱۱] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۳۷۷.    


۱.۹ - بحران


این غزوه که رویارویی حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با بنی‌سلیم در ناحیه‌ای به نام «فرع»، در کنار معدنی در حجاز، در ربیع‌الاخر سال سوم هجرت بود، جنگی در آن رخ نداد.
[۱۱۲] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۵۶۰.    
[۱۱۳] ابن اسحاق، محمد، السیرة النبویه، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰، ص۳۱۳.    
در این غزوه نیز عبدالله بن ام‌مکتوم، جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه بود.
[۱۱۴] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۵۶۰.    
[۱۱۵] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۹۷.    
[۱۱۶] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۳.    
[۱۱۷] ابن خیاط، ابو عمرو بن ابی هبیره، تاریخ خلیفه، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵، ص۹۶.    
حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد ده شب به مدینه بازگشتند.
[۱۱۸] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۹۷.    


۱.۱۰ - بنی‌قینقاع


این جنگ در شوال سال دوم در بیستمین ماه هجرت
[۱۱۹] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۷۶.    
بین مسلمانان و یهودیان بنی‌قینقاع واقع شد. در پانزده روزی که دو طرف درگیر نبرد بودند، ابولبابه بشیر بن عبدالمنذر جانشین نبی‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه بود.
[۱۲۰] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۲۲.    
[۱۲۱] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۵۶۲.    
[۱۲۲] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۰.    


۱.۱۱ - احد


در شوال سال سوم در سی و دومین ماه بعد از هجرت،
[۱۲۳] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۹۹.    
حضرت عازم جنگ با قریش در احد شد و در این مدت، ایشان عبدالله ابن ام‌مکتوم را جانشین خود در مدینه کرده بودند.
[۱۲۴] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۸، ص۳۵۵.    
[۱۲۵] ابن خیاط، ابو عمرو بن ابی هبیره، تاریخ خلیفه، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵، ص۹۶.    
[۱۲۶] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۶۴.
[۱۲۷] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۲۹.    
[۱۲۸] مسعودی، مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۱۱.    


۱.۱۲ - حمراء الاسد


در این غزوه که در ادامه غزوه احد به وقوع پیوست، عبدالله بن ام‌مکتوم در مدت پنج شب غیبت حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از مدینه
[۱۲۹] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۳۳۴.    
در امور مدینه، جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بودند.
[۱۳۰] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۳۸.    
[۱۳۱] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۱۰۲.
[۱۳۲] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۳۳۴.
[۱۳۳] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۴۹.    


۱.۱۳ - بنی‌نضیر


در پی حضور شش روزه
[۱۳۴] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۱۹۱.
پیامبر‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مواجهه با یهودیان بنی‌نضیر در سی و هفتمین ماه هجرت،
[۱۳۵] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۳۶۳.    
عبدالله بن ام‌مکتوم جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در امور مدینه شده بود.
[۱۳۶] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۴۴.    
[۱۳۷] مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۱۲.
[۱۳۸] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۱۹۰.
[۱۳۹] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار وریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ص۳۳۹.    


۱.۱۴ - ذات الرِّقاع


حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای مقابله با تهدید قبایل غطفان و بنی‌ثعلبه و بنی‌محارب، عازم سرزمین نجد شدند،
[۱۴۰] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۳۷۰.    
[۱۴۱] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۳، ص۶۹۲.    
هر چند این رویارویی به جنگ نینجامید و سپاه اسلام بعد پنج روز، به مدینه عزیمت نمودند.
[۱۴۲] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۳۹۵.
در این مدت ابوذر غفاری
[۱۴۳] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۸۳.    
[۱۴۴] ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۲، ص۷۶.    
[۱۴۵] نویری، شهاب الدین، نهایة الارب فی فنون الادب، قاهره، دارالکتب و الوثائق القومیه، چاپ اول، ۱۴۲۳، ج۱۷، ص۱۵۸.    
و به قولی عثمان بن عفان
[۱۴۶] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۴۰۲.    
[۱۴۷] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۸۳.    
[۱۴۸] ‌ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیرو الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳، ج۴، ص۱۴۳.
جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه بودند.
در اسم ابوذر، اختلاف است؛ اما بیشتر نسب‌شناسان، با نام جندب بن جناده،
[۱۴۹] ‌ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۱، ص۲۵۲.    
[۱۵۰] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۷، ص۱۰۵.    
[۱۵۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۱۴۰.
[۱۵۲] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدر آباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیه، چاپ اول، ۱۹۶۲، ج۱۰، ص۶۴.
از او یاد کرده‌اند. او از کبار صحابه و گفته شده سومین یا چهارمین نفری بود که به حضرت ایمان آورد.
[۱۵۳] ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۱، ص۲۵۲.    
[۱۵۴] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۵، ص۱۰۶.    
[۱۵۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۶ج۲، ص۴۰.
ابوذر از زهاد و بزرگان و علماء عاملین و از حکّام سیّاس و بزرگان صادقین بود؛
[۱۵۶] ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ج۱۰، ص۶۵.
و در صداقت ، به او مثال می‌زدند.
[۱۵۷] ‌زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۶ج۲، ص۴۰.


۱.۱۵ - بدر الوعد


بواسطه وعده ابوسفیان در احد صورت گرفت. در این مدت رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عبدالله بن عبدالله بن ابی بن سلول انصاری را جانشین خود کردند.
[۱۵۸] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۲۰۹.
او از بزرگان صحابه بود؛ اسمش حباب بود که بعد از اسلام آوردنش، پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آن را به عبدالله تغییر نام داد.
[۱۵۹] ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیرو الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳، ج۳، ص۶۹.
[۱۶۰] ‌ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، اسدالغابه، بیروت- دارالفکر، ۱۹۸۹، ج۳، ص۱۲۲.

او در زمان حکومت ابوبکر در جنگ یمامه در سال دوازده هجری کشته شد.
[۱۶۱] ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۹۴۲.    


۱.۱۶ - دومة الجندل


این غزوه در ربیع‌الاول سال پنجم هجری جهت دفع دشمنان صورت گرفت. حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سباع بن عرفطه غفاری را جانشین خود ساخته، عازم نبرد با دشمنان شدند.
[۱۶۲] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۴۰۴.    
[۱۶۳] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۳، ص۶۹۹.    
[۱۶۴] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۴۸.    
[۱۶۵] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۱، ص۲۰۲.    


۱.۱۷ - غزوه بنی‌قریظه


بعد غزوه خندق، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به فرمان الهی، فوراً عازم نبرد با یهودیان بنی‌قریظه شدند. در این غزوه نیز عبدالله بن ام‌مکتوم جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه بودند.
[۱۶۶] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۵۷.    
[۱۶۷] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۲، ص۴۹۶.    
[۱۶۸] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۳، ص۷۱۶.    
[۱۶۹] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار وریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶ج۱، ص۳۴۷.    


۱.۱۸ - بنی‌لحیان


در جمادی‌الاولی سال ششم به خونخواهی شهدای رجیع، به وقوع پیوست. در این مدت که چهل روز طول کشید،
[۱۷۰] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۲، ص۵۳۵.    
نیز عبدالله بن ام‌مکتوم جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه بودند.
[۱۷۱] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۲، ص۵۳۷.    
[۱۷۲] ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۲، ص۱۱۹.    
[۱۷۳] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۱۴۹.    
[۱۷۴] مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۱۱.    
[۱۷۵] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۳، ص۷۵۰.    


۱.۱۹ - ذوقَرَد


چند شب بعد از مراجعت حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از نبرد بنی‌لحیان و در پی غارت غابه، توسط سواران غطفان، صورت گرفت.
[۱۷۶] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۴، ص۱۹۰.
[۱۷۷] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۲۸۱.
در این مدت کوتاه عبدالله بن ام‌مکتوم جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه بود.
[۱۷۸] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۲، ص۵۳۸.    
[۱۷۹] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۱، ص۳۰۸.
[۱۸۰] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۶۲.    
[۱۸۱] مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۱۸.    


۱.۲۰ - بنی‌مُصطَلَق


در این جنگ که بین سپاهیان اسلام و بنی‌مصطلق در سال پنجم یا ششم هجری، در گرفت ابوذر غفاری یا نُمَیلَة بن عبدالله لیثی، جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در امور مدینه بودند.
[۱۸۲] ‌ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۱۵۶.    
[۱۸۳] نویری، شهاب الدین، نهایة الارب فی فنون الادب، قاهره، دارالکتب و الوثائق القومیه، چاپ اول، ۱۴۲۳، ج۱۷، ص۱۶۴.    
[۱۸۴] عبدالرحمن، سهیلی، الروض الانف فی شرح السیرة النبویه، داراحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲، ج۲، ص۳۹۹.
[۱۸۵] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۲۸۹ .


۱.۲۱ - حدیبیه


در ذی‌القعده سال ششم هجری واقع شد در این زمان نمیلة بن عبدالله لیثی
[۱۸۶] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۳۲۸.
[۱۸۷] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۱۶۴.    
[۱۸۸] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۹۳.    
[۱۸۹] مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۲۱.
[۱۹۰] ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۲، ص۱۵۴.    
یا عبدالله بن‌ام‌مکتوم
[۱۹۱] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۸.    
[۱۹۲] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۹۳.
[۱۹۳] مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۲۱.    
جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه بود.

۱.۲۲ - خیبر


در محرم سال هفتم بین مسلمانان و یهودیان خبیر به وقوع پیوست؛ در این مدت نمیلة بن عبدالله لیثی
[۱۹۴] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ج۲، ص۳۲۸.
و به قولی سباع بن عرفطه غفاری جانشین نبی‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در امور مدینه بودند.
[۱۹۵] ‌طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷، ج۲، ص۹.    
[۱۹۶] تمیمی، ابو حاتم، السیرة النبویه و الاخبار الخلفاء، بیروت، الکتب الثقافیة، چاپ سوم، ۱۴۱۷، ج۱، ص۳۰۰.
[۱۹۷] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۸.    
[۱۹۸] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۸۱.    
[۱۹۹] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار وریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ص۳۵۲.    


۱.۲۳ - فتح مکّه


در جریان فتح مکه در سال هشتم هجرت، عبدالله بن ام‌مکتوم جانشین حضرت در امور مدینه بودند.
[۲۰۰] ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۱۰۲.    
[۲۰۱] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۸، ص۳۸۴.    
[۲۰۲] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۸.    


۱.۲۴ - حنین


در شوال سال هشتم و پس از فتح مکه، با قبایل هوازان و ثقیف و نصر و جشم صورت گرفت، در این مدت نیز عبدالله بن ام‌مکتوم جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه بودند.
[۲۰۳] ‌مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۳۰.
[۲۰۴] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۸، ص۳۸۸.    
[۲۰۵] واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۸.    


۱.۲۵ - طائف


در این غزوه نیز عبدالله بن ام‌مکتوم جانشین حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در امور مدینه بودند.
[۲۰۶] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۸.    
[۲۰۷] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار وریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶ج۱، ص۳۶۶.    


۱.۲۶ - تبوک


در رجب سال نهم هجری، رسول‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای جنگ با رومیان عازم سرزمین روم شدند. ایشان قبل از خروج از مدینه، حضرت علی (علیه‌السّلام) را به جهت نگرانی‌ها و حساسیت اوضاع، جانشین خود در امور مدینه کردند، تا در نبود حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دشمنان فراهم نیامده، پیش آمد سخت و ناگواری را برای مسلمین، رقم نزنند. پس مدینه را به معتمدترین یار خود سپرد و با خاطری آسوده رهسپار روم شد.
[۲۰۸] ‌شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳، ج۱، ص۱۵۶.    
[۲۰۹] ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۲، ص۲۶۸.    
[۲۱۰] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۴، ص۹۴۶.    

چون رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) را در مدینه جانشین کرد و رهسپار شد، منافقین که در نیت پلید خود، ناکام شده بودند به بدگویی پرداخته، این عمل رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را، ناشی از افسردگی خاطر نبی‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از علی (علیه‌السّلام) و بی‌اعتنائی حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به ایشان، قلمداد کردند.
[۲۱۱] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۴، ص۹۴۶.    

این سخنان به گوش حضرت علی (علیه‌السّلام) رسید، پس با نگرانی اسلحه خود را برداشت و به دنبال رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رهسپار شد تا اینکه در جرف، در سه میلی مدینه، به حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسید و شنیده‌های خود را برای حضرت، بازگو کرد.
[۲۱۲] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۴، ص۹۴۶.    
رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: « دروغ گفته‌اند؛ من تو را به منظور حفظ و حراست آنچه در پشت سر، می‌گذارم در مدینه گذاشتم.»
[۲۱۳] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۴، ص۹۴۷.    
و به روایت شیخ مفید به او فرمود: «برادرم؛ به جای خویش برگرد که مدینه را جز من یا تو، کسی را شایسته نیست و تویی جانشین من در خاندان من و محل هجرت من و عشیره من.»
[۲۱۴] ‌شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳، ج۱، ص۱۵۶.    
[۲۱۵] ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۲، ص۲۶۸.    
و حدیث منزلت را در این هنگام در مدح امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) فرمودند.

۱.۲۷ - حجةالوداع


در حجةالوداع نیز عبدالله بن ام‌مکتوم، جانشین حضرت در مدینه بود.
[۲۱۶] ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۸.    
[۲۱۷] ابن خیاط، ابو عمرو بن ابی هبیره، تاریخ خلیفه، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵، ص۹۶.    


۲ - پانویس

 
۱. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۱.    
۲. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۴.    
۳. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۴.    
۴. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۹.    
۵. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۹.    
۶. ↑ ‌ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیرو الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳، ج۲، ص۴۵.    
۷. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۵۹۱.
۸. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۹.
۹. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۰.    
۱۰. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۲.    
۱۱. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۰.    
۱۲. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۴.    
۱۳. ↑ ‌طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۴.    
۱۴. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۲.    
۱۵. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۵۹۸.
۱۶. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۱.    
۱۷. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۲.    
۱۸. ↑ اندلسی، ابن حزم، جوامع السیره النبویه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ص۷۷.    
۱۹. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۵۹۸.
۲۰. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۷.    
۲۱. ↑ ‌ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۲، ص۲۶۲.
۲۲. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۵.    
۲۳. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۳، ص۱۶۸.
۲۴. ↑ ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۲، ص۵۷۵.    
۲۵. ↑ ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ص۱۶۱.    
۲۶. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۳، ص۶۸.
۲۷. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۵۹۹.
۲۸. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۱.    
۲۹. ↑ ‌ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۳.    
۳۰. ↑ ‌ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۱، ص۲۶۳.    
۳۱. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۳، ص۲۴۶.    
۳۲. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۵۹۸.
۳۳. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۷.    
۳۴. ↑ ‌ ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، اسدالغابه، بیروت- دارالفکر، ۱۹۸۹، ج۳، ص۱۹۰.    
۳۵. ↑ ‌ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۱۳۲.    
۳۶. ↑ ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۹۳۹-۹۴۰.    
۳۷. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۶، ص۲۸
۳۸. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۶۰۱.
۳۹. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۳.    
۴۰. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری با علام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۵.    
۴۱. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۷.    
۴۲. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۶۰۱.
۴۳. ↑ حلبی شافعی، ابوالفرج، سیره حلبیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۲۷، ج۲، ص۱۷۷.    
۴۴. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۲۴۰.
۴۵. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۲۰.    
۴۶. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۶۱۲.
۴۷. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۲، ص۲۸۹.
۴۸. ↑ ابن خیاط، ابو عمرو بن ابی هبیره، تاریخ خلیفه، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵، ص۴۸.
۴۹. ↑ ‌ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیرو الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳، ج۲، ص۵۱.    
۵۰. ↑ دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۲۹۰.    
۵۱. ↑ ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۲۶۳.
۵۲. ↑ ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، اسدالغابه، بیروت- دارالفکر، ۱۹۸۹، ج۲، ص۷۲۰.    
۵۳. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۴، ص۱۵۴.    
۵۴. ↑ ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ص۱۷۱.
۵۵. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۴، ص۱۵۵.    
۵۶. ↑ مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۱۰، ص۱۳۳.    
۵۷. ↑ ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۹۹۷.    
۵۸. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدر آباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیه، چاپ اول، ۱۹۶۲، ج۱، ص۳۱۵.    
۵۹. ↑ ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ص۱۷۱.    
۶۰. ↑ ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ص۱۷۱.    
۶۱. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۴۹۵.    
۶۲. ↑ مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۱۰، ص۱۳۳.    
۶۳. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۴، ص۱۵۵.    
۶۴. ↑ ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۹۹۷.    
۶۵. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۴۹۵.    
۶۶. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۴، ص۱۵۵.    
۶۷. ↑ ابن حبیب بغدادی، المنمق فی اخبارقریش، تحقیق خورشید احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، چاپ اول، ۱۹۸۵، ص۴۰۴.    
۶۸. ↑ ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ج۱، ص۳۱۵.
۶۹. ↑ ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۹۹۸.    
۷۰. ↑ ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ص۱۷۱.    
۷۱. ↑ ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ج۱، ص۳۱۵.
۷۲. ↑ ابن قتیبه، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، قاهره، الهیئة المصریة العامة کتاب، چاپ دوم، ۱۹۹۲، ص۲۹۰.    
۷۳. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۶۳.    
۷۴. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۲.    
۷۵. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۲.    
۷۶. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۳، ص۳۴۴.    
۷۷. ↑ ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیرو الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳، ج۲، ص۷۰.    
۷۸. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ۱۸۴.    
۷۹. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار وریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۱۱.    
۸۰. ↑ مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۱۰.    
۸۱. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۴.    
۸۲. ↑ ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ج۵، ص۴۰۴.
۸۳. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۳، ص۲۴.    
۸۴. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ص۴۵.
۸۵. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۱.    
۸۶. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۱.    
۸۷. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ج۲، ص۴۵.
۸۸. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۳، ص۳۴۴.    
۸۹. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۲.    
۹۰. ↑ مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۸، ص۳۴۹.    
۹۱. ↑ ‌ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۱، ص۳۴۹.
۹۲. ↑ ‌ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ص۳۳۴.
۹۳. ↑ ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، اسدالغابه، بیروت- دارالفکر، ۱۹۸۹، ص۱۷.
۹۴. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۳، ص۲۴.
۹۵. ↑ ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۱، ص۱۷۳.    
۹۶. ↑ ‌ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، اسدالغابه، بیروت- دارالفکر، ۱۹۸۹، ص۲۳۳.
۹۷. ↑ ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۴، ص۱۷۴۰.    
۹۸. ↑ ‌ابن اسحاق، محمد، السیرة النبویه، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰، ص۳۱۲.    
۹۹. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۹۴.    
۱۰۰. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۹۴.
۱۰۱. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۶۸.    
۱۰۲. ↑ ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیرو الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳، ج۲، ص۱۴۳.    
۱۰۳. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۴۶.
۱۰۴. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۱۶۹.    
۱۰۵. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۹۶.    
۱۰۶. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۳۷۷.    
۱۰۷. ↑ ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۱۰۳۷.    
۱۰۸. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۳۷۷.    
۱۰۹. ↑ ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۱۰۳۸.    
۱۱۰. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۳۷۸.    
۱۱۱. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۳۷۷.    
۱۱۲. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۵۶۰.    
۱۱۳. ↑ ابن اسحاق، محمد، السیرة النبویه، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰، ص۳۱۳.    
۱۱۴. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۵۶۰.    
۱۱۵. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۹۷.    
۱۱۶. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۳.    
۱۱۷. ↑ ابن خیاط، ابو عمرو بن ابی هبیره، تاریخ خلیفه، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵، ص۹۶.    
۱۱۸. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۹۷.    
۱۱۹. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۷۶.    
۱۲۰. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۲۲.    
۱۲۱. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۵۶۲.    
۱۲۲. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۸۰.    
۱۲۳. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۹۹.    
۱۲۴. ↑ مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۸، ص۳۵۵.    
۱۲۵. ↑ ابن خیاط، ابو عمرو بن ابی هبیره، تاریخ خلیفه، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵، ص۹۶.    
۱۲۶. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۶۴.
۱۲۷. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۲۹.    
۱۲۸. ↑ مسعودی، مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۱۱.    
۱۲۹. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۳۳۴.    
۱۳۰. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۳۸.    
۱۳۱. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۱۰۲.
۱۳۲. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۳۳۴.
۱۳۳. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۴۹.    
۱۳۴. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۱۹۱.
۱۳۵. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۳۶۳.    
۱۳۶. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۴۴.    
۱۳۷. ↑ مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۱۲.
۱۳۸. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۱۹۰.
۱۳۹. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار وریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ص۳۳۹.    
۱۴۰. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۳، ص۳۷۰.    
۱۴۱. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۳، ص۶۹۲.    
۱۴۲. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۳۹۵.
۱۴۳. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۸۳.    
۱۴۴. ↑ ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۲، ص۷۶.    
۱۴۵. ↑ نویری، شهاب الدین، نهایة الارب فی فنون الادب، قاهره، دارالکتب و الوثائق القومیه، چاپ اول، ۱۴۲۳، ج۱۷، ص۱۵۸.    
۱۴۶. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۴۰۲.    
۱۴۷. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۸۳.    
۱۴۸. ↑ ‌ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیرو الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳، ج۴، ص۱۴۳.
۱۴۹. ↑ ‌ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۱، ص۲۵۲.    
۱۵۰. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۷، ص۱۰۵.    
۱۵۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۱۴۰.
۱۵۲. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدر آباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیه، چاپ اول، ۱۹۶۲، ج۱۰، ص۶۴.
۱۵۳. ↑ ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۱، ص۲۵۲.    
۱۵۴. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۵، ص۱۰۶.    
۱۵۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۶ج۲، ص۴۰.
۱۵۶. ↑ ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸، ج۱۰، ص۶۵.
۱۵۷. ↑ ‌زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۶ج۲، ص۴۰.
۱۵۸. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۲۰۹.
۱۵۹. ↑ ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیرو الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳، ج۳، ص۶۹.
۱۶۰. ↑ ‌ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، اسدالغابه، بیروت- دارالفکر، ۱۹۸۹، ج۳، ص۱۲۲.
۱۶۱. ↑ ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲، ج۳، ص۹۴۲.    
۱۶۲. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۴۰۴.    
۱۶۳. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۳، ص۶۹۹.    
۱۶۴. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۴۸.    
۱۶۵. ↑ مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۱، ص۲۰۲.    
۱۶۶. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۵۷.    
۱۶۷. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۲، ص۴۹۶.    
۱۶۸. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۳، ص۷۱۶.    
۱۶۹. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار وریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶ج۱، ص۳۴۷.    
۱۷۰. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۲، ص۵۳۵.    
۱۷۱. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۲، ص۵۳۷.    
۱۷۲. ↑ ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۲، ص۱۱۹.    
۱۷۳. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۱۴۹.    
۱۷۴. ↑ مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۱۱.    
۱۷۵. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۳، ص۷۵۰.    
۱۷۶. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۴، ص۱۹۰.
۱۷۷. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۲۸۱.
۱۷۸. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۲، ص۵۳۸.    
۱۷۹. ↑ مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۱، ص۳۰۸.
۱۸۰. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۶۲.    
۱۸۱. ↑ مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۱۸.    
۱۸۲. ↑ ‌ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۱۵۶.    
۱۸۳. ↑ نویری، شهاب الدین، نهایة الارب فی فنون الادب، قاهره، دارالکتب و الوثائق القومیه، چاپ اول، ۱۴۲۳، ج۱۷، ص۱۶۴.    
۱۸۴. ↑ عبدالرحمن، سهیلی، الروض الانف فی شرح السیرة النبویه، داراحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲، ج۲، ص۳۹۹.
۱۸۵. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۲۸۹ .
۱۸۶. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۲، ص۳۲۸.
۱۸۷. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۴، ص۱۶۴.    
۱۸۸. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۹۳.    
۱۸۹. ↑ مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۲۱.
۱۹۰. ↑ ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۲، ص۱۵۴.    
۱۹۱. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۸.    
۱۹۲. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۹۳.
۱۹۳. ↑ مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۲۱.    
۱۹۴. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۱، ج۲، ص۳۲۸.
۱۹۵. ↑ ‌طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷، ج۲، ص۹.    
۱۹۶. ↑ تمیمی، ابو حاتم، السیرة النبویه و الاخبار الخلفاء، بیروت، الکتب الثقافیة، چاپ سوم، ۱۴۱۷، ج۱، ص۳۰۰.
۱۹۷. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۸.    
۱۹۸. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۸۱.    
۱۹۹. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار وریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ص۳۵۲.    
۲۰۰. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۱۰۲.    
۲۰۱. ↑ مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۸، ص۳۸۴.    
۲۰۲. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۸.    
۲۰۳. ↑ ‌مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه والاشراف، عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ۱۹۹۲، ص۲۳۰.
۲۰۴. ↑ مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ج۸، ص۳۸۸.    
۲۰۵. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۸.    
۲۰۶. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۸.    
۲۰۷. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار وریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶ج۱، ص۳۶۶.    
۲۰۸. ↑ ‌شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳، ج۱، ص۱۵۶.    
۲۰۹. ↑ ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۲، ص۲۶۸.    
۲۱۰. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۴، ص۹۴۶.    
۲۱۱. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۴، ص۹۴۶.    
۲۱۲. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۴، ص۹۴۶.    
۲۱۳. ↑ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه- بی تا، ج۴، ص۹۴۷.    
۲۱۴. ↑ ‌شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳، ج۱، ص۱۵۶.    
۲۱۵. ↑ ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۲، ص۲۶۸.    
۲۱۶. ↑ ‌واقدی، محمد بن عمر، المغازی،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشردانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ج۱، ص۸.    
۲۱۷. ↑ ابن خیاط، ابو عمرو بن ابی هبیره، تاریخ خلیفه، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵، ص۹۶.    


۳ - منبع

سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «جانشینان پیامبر در مدینه»، تاریخ بازیابی۹۵/۶/۲۴.    


رده‌های این صفحه : تاریخ اسلام | جانشینان پیامبر | جنگ های پیامبر | سیره سیاسی پیامبر | مقالات پژوهه




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.